School of Resistance – NTGent
Op 16 mei volgde ik de livestreaming van NTGent ‘School of Resistance: This madness has to stop’. Op hun eigen website omschrijven ze het als ‘een tweewekelijkse livestream met veranderingsexperten van over heel de wereld: artiesten, activisten, politiekers en filosofen.’ Vanuit mijn eigen vakgebied ben ik enorm bezig met kunst en de kracht die kunst in zich heeft om verandering teweeg te brengen. Daarom volgde ik de livestream en nam ik ook deel door vragen te stellen en te interageren met andere deelnemers in de live chat op facebook. In deze blogpost spreek ik over deze livestream, vertel ik in grote lijnen wat er zoal gezegd werd en vooral wat ik ervan meeneem.
Kay Sara & Antigone
De livestream startte met een speech van Kay Sara, een kunstenares, activiste en inheemse bewoonster van Brazilië. Haar speech was eigenlijk bedoeld als opener voor de Wiener Festwochen, maar Covid-19 heeft een stokje gestoken voor dit Weense kunstenfestival. Ze stuurde haar speech live de wereld in vanuit het Amazonewoud. Ze zou de rol van Antigone spelen in Milo Rau’s bewerking van Sophocles’ Antigone, nl. ‘Antigone in de Amazone.’ In haar speech verwijst ze regelmatig naar Antigone en wat deze figuur kan betekenen voor de wereld van nu.
Ze start haar speech met ‘Many things are monstrous, but nothing is more monstrous than mankind.’ Haar speech is opgebouwd rond deze quote uit het stuk ‘Antigone’. Kay Sara omschrijft ‘Antigone in de Amazone’ niet als theaterstuk, maar als ‘Act of Resistance’. Een teken van verzet tegen de overheid die bezig is het Amazonewoud te vernielen. Naast dit artistieke verzet zou ze ook ter plekke in verzet gaan door de weg die door het Amazonewoud loopt, in te nemen. Maar beide verzetsdaden konden door Covid-19 niet doorgaan.
Ze omschrijft hoe het met haar gaat. Ze is omgeven door natuur en leeft op het ritme van zingende vogels en het geluid van de regen. Ze praat over zichzelf, haar roots, haar bedoelingen, de inheemse bevolking en hun verzet. Lange tijd werd het verhaal verteld door anderen, maar zij wil hun eigen verhaal zelf vertellen, met hun eigen woorden. Ze start bij de verovering van Amerika waar er werd gedood in naam van profijt en vooruitgang. Al snel komt ze bij de huidige wereldwijde crisis door Covid-19 en hoe de door dit virus veroorzaakte chaos gebruikt wordt om dieper in het Amazonewoud te trekken, waardoor het heviger bedreigd en beschadigd wordt. De ontbossing van het woud is toegenomen. Kay Sara klaagt de beschadiging van het Amazonewoud aan alsook de houding van de president van haar land.
Wij, in het Westen, weten dat het Amazonewoud elke dag meer en meer beschadigd wordt, maar wij zijn die informatie gewoon geworden volgens Kay Sara. Ze stelt dat als wij nu niet handelen het ecosysteem in het Amazonewoud binnen de 10 jaar in elkaar zal storten, iets wat wetenschappers volgens haar wereldwijd bevestigen. De natuur is het belangrijkste wat wij hebben, zegt ze in haar speech. Daar ben ik het honderd procent mee eens.
Kay Sara klaagt de daden en houding van het Westen aan. Ze zegt dat de tijd gekomen is dat we zwijgen en luisteren. Er is nl. geen winst in deze wereld, enkel leven. De tragedie voltrekt zich hier voor hun ogen, stelt Kay Sara. Creon, een personage uit Antigone, weet dat hij fout bezig is, maar doet toch verder, waardoor hij zijn eigen ondergang en de Apocalyps teweeg brengt. Wij doen net hetzelfde. Kay Sara eindigt met de woorden: ‘Stop te zijn zoals Creon, wees als Antigone. Want wanneer wetteloosheid de wet wordt, wordt verzet een plicht! Laten we ons samen verzetten. Laat ons mens zijn. Elk op z’n eigen manier en op z’n eigen plek, verbonden door onze verschillen en onze liefde voor het leven dat ons allen verbindt.’
Gesprek tussen Milo Rau & Tania Bruguera[1]
Na deze speech gingen Tania Bruguera, een Cubaanse performance kunstenares en activiste, en Milo Rau, regisseur, auteur en artistiek leider van NTGent, in gesprek onder leiding van de Nederlandse curator Lara Staal. Ze spreken over activisme in de kunsten. Belangrijk om te vermelden, Tania Bruguera maakt gebruik van ‘Useful Art’ of ‘de Arte Útil’ om politieke machtsstructuren en hun impact op de meest kwetsbare mensen in onze samenleving te onderzoeken.
Verzet
Milo Rau vat de boodschap van de speech van Kay Sara samen met de volgende woorden: ‘We have to act now or we lose the Amazone’. Hij zet hierbij twee invullingen van het concept ‘resistance’ of ‘verzet’ uiteen. Er is een bourgeois invulling van het concept waarbij verzet tegen de wet is en dus illegaal en crimineel. Er is echter ook een andere vorm van verzet, waarbij er actie ondernomen wordt tegen een criminele overheid. Hierbij stelt hij dat sommige van onze economische wetten crimineel zijn. Tania Bruguera voegt hier de volgende woorden van Kay Sara’s speech aan toe: ‘Wanneer wetteloosheid de wet wordt, wordt verzet een plicht’ Ze stelt dat verzet nodig is om lijden te begrijpen dat door onrechtvaardigheid veroorzaakt wordt.
De wet
Er zijn wetten die bedoeld zijn om een groep mensen te beschermen in plaats van rechtvaardigheid te brengen, stelt Bruguera. Echter heeft de wet de taak om dat laatste te doen, in plaats van dat eerste. Ik stuurde hierover een vraag in. Wat namelijk met wetten die er juist zijn om minderheden en kwetsbaren te beschermen? Bruguera zegt dat wetten er nu pas komen nadat er zich een probleem gesteld heeft en wanneer iedereen akkoord is dat er iets aan gedaan moet worden. Het zou volgens haar beter zijn wanneer wetten mensen iets bijbrengen en hen als het ware dwingen om moreel te zijn. Wetten komen er dan voordat er zich een probleem en dus ook schade voorgedaan heeft. Ze voegt hierbij het woord ‘Alegal’, dit betekent zich op een bepaalde manier gedragen die door de wet nog niet overwogen is. Ze stelt dat dit beter is dan iets illegaals te doen, omdat je met een dergelijke daad de macht terug volledig bij de wet legt.
Slow down
De huidige situatie heeft ons gedwongen te vertragen. Echter zitten we zo vast in het kapitalistische systeem dat we bijna niet anders kunnen dan terug te gaan naar de situatie van voor de coronacrisis. Je loopt als het ware achter de machine aan, in plaats van iets te veranderen, stelt Milo Rau. Iedereen heeft het systeem waar we in zitten nodig. We moeten wakker worden uit deze droom, maar hoe, vraagt Rau zich af. Hierbij verwijst hij naar het laatst boek van Slavoj Zizek.
Iemand in de chat roept op om te stoppen het systeem te voeden. Ik reageer op deze oproep. Is het wel mogelijk om te stoppen met het voeden van dit systeem. Is er niet juist een grote kans dat je buiten het systeem valt indien je stopt met het voeden ervan? Het lijkt me beter het te veranderen van binnenuit. Mijn reactie wordt ‘geliked’ door ‘PLAN B Creative Agency for Performing Arts’.
Bruguera zegt dat het kapitalisme oproept om aanwezig te zijn en bezig te zijn. Dit zorgt ervoor dat we menselijkheid verliezen. Echter is de kans groot dat we vergeten dat we in een crisis zaten eens de crisis voorbij is, stelt ze. Bruguera zegt dat ze het klagen beu is en roept op om kunst te maken over de wereld die je wil en je dan ook zo te gedragen.
De kracht en het potentieel van kunst
Maar is vertragen wel mogelijk, vraagt de moderator van het gesprek. Rau zegt dat dat niet gaat, dus dat we moeten werken aan de instituties. De volgende vraag gaat over emoties en ethiek en of kunst niet meer mensen bereikt. Bruguera zegt dat we nieuwe ethiek moeten creëren en er de schoonheid van moeten tonen. Ethiek en esthetiek hand in hand. Rau zegt dat hij spreekt door zijn projecten. Op deze manier worden mensen, die anders nooit samen denken, samengebracht en creëren ze zo nieuwe dingen.
Bruguera is van mening dat via kunstprojecten ruimtes geopend kunnen worden en grenzen verlegd kunnen worden. Kunst praat niet voor anderen, maar bezit juist kracht en biedt de mogelijkheid anderen een stem te geven. Kunst heeft het privilege dat er geprobeerd en gefaald mag worden. De kunst moet ons onderwijzen, stelt Rau , en zo ‘de machine’ tot stilstand brengen. Kunst kan verbinden en een platform bieden, zegt hij. Kunst is de band tussen ‘Knowing’ en ‘Doing’ volgens hem.
Wat neem ik mee van deze livestream?
Via kunstprojecten kunnen ruimtes geopend worden en grenzen verlegd worden. Kunst kan ‘de machine’ tot stilstand brengen en geeft ons de mogelijkheid om de wereld te tonen zoals we hem willen. Kunst kan verbinden en een platform bieden. Een platform voor mensen die anders geen stem hebben. In deze ‘zandbak’, een wereld tussen realiteit en dromen, kan geprobeerd en gefaald worden. Via kunst kunnen we de wereld veranderen en bouwen aan een mooiere en betere toekomst voor iedereen!
[1] Voor dit deel van mijn tekst baseer ik me op eigen nota’s die ik nam tijdens het gesprek tussen Milo Rau en Tania Bruguera
