Onlangs zag ik El Hoyo van Galder Gaztelu-Urrutia. Het is een Spaanse horror- & science-fictionthriller uit 2019 die sinds kort op Netflix te zien is. Wie de film gezien heeft, zag hoogstwaarschijnlijk de verwijzingen naar Don Quichot en stelde zich vragen bij het einde. Aangezien het internet vol staat met uitleg hieromtrent, ga ik hier niet dieper op in. Ik ga in op een andere verwijzing die ik zag in de film. Er was volgens mij een gelijkenis met ‘De sluier der onwetendheid’ van filosoof John Rawls (1921-2002)
Een korte beschrijving van de film
Een platform gevuld met een feestmaal daalt iedere dag af in een verticale gevangenis met een 300-tal verdiepingen. De gevangenen op de bovenste verdieping zitten in een luxesituatie en proppen zich vol, terwijl de gevangenen vanaf de vijftigste verdieping enkel lege schalen en afgekloven botten rest. Ze moeten noodgedwongen vechten om te overleven en desnoods elkaar opeten. De gevangenen wisselen elke maand van verdieping en ieder van hen weet dus hoe het is om in de luxepositie te zitten, alsook hoe het is om in de minder comfortabele positie te zitten. Echter, er ontstaat hierdoor geen spontane solidariteit.
De sluier der onwetendheid
Een werk van Rawls uit 1971, nl. ‘Theory of Justice’, spreekt over ‘the veil of ignorance’ of ‘de sluier der onwetendheid’. Het is een gedachte-experiment, nl. ‘de originele positie’ waarin Rawls tracht om een toekomstige rechtvaardige maatschappij te creëren. Hij stelt dat een rechtvaardige verdeling of een rechtvaardige maatschappij enkel tot stand kan komen als de personen die de maatschappij inrichten zich achter ‘de sluier van onwetendheid’ verschuilen. Hier zijn ze onwetend over de positie die zij in de toekomstige maatschappij gaan bekleden. Ze weten niet in welke situatie ze geboren zullen worden of ze in een rijk of arm milieu geboren worden, of ze slim of dom, kerngezond of gehandicapt, mooi of lelijk et cetera zullen zijn en wat de voor- of nadelen hiervan in de nieuwe maatschappij zullen zijn. Daardoor is in ‘de originele positie’ ons eigen belang in ieders belang. Mensen komen in deze situatie tot de conclusie dat iedereen gelijke en maximale vrijheid moet hebben die verenigbaar is met de gelijke vrijheid voor anderen. Dat betekent dat iedereen een gelijke kans moet krijgen om zich te ontwikkelen en dat sociale en economische ongelijkheden mogen bestaan, mits deze ongelijke verdeling in ieders voordeel is en de samenleving als geheel niet benadeelt.
Gelijkenissen en verschillen tussen El Hoyo en de theorie van Rawls
De mensen die in deze verticale gevangenis terecht komen, weten niet waar ze zullen belanden. Ze weten niet hoe die plek eruit ziet, wat in hun voor- of nadeel zal spelen. Verder wisselen ze per maand van verdieping, waardoor ze niet weten of ze in een goede of slechte positie terecht zullen komen. Hier zien we een eerste gelijkenis met ‘de sluier der onwetendheid’. Vanuit die redenering oordeelt Rawls dat mensen zullen handelen in het voordeel van iedereen, dus rantsoeneren zodat iedereen voldoende voedsel heeft. We zien in de film echter iets anders, nl. ‘schransen of verhongeren’. Wanneer we de maker zelf aan het woord laten over de film zegt hij het volgende: ‘De film spreekt onze verantwoordelijkheid als individuen aan, want het individu moet het initiatief nemen. Als we de huidige situatie willen verbeteren, kunnen we niet wachten tot overheden of grote bedrijven iets veranderen,’ (…) ‘Niemand wordt direct aangevallen door de film, ook niet de mensen op de bovenste verdiepingen. Het gaat erom wat jij zelf zou doen als je op een bepaalde verdieping zou zitten.’[1] El Hoyo doet een beroep op het gemeenschapsgevoel en de eigen verantwoordelijkheid daarbinnen. Er zou spontane solidariteit kunnen ontstaan, maar dat gebeurt dus niet.
Een tweede gelijkenis die ik zie met de theorie van Rawls is het feit dat iedereen één voorwerp mag meenemen naar deze onbekende plek. Het hoofdpersonage kiest een boek, nl. Don Quichot, zijn celgenoot kiest een mes dat nooit bot wordt. Dat laatste klinkt slim, maar is niet zo fijn voor de persoon met wie hij de cel deelt. We zien doorheen de film iemand die een touw meenam, iemand die een surfplank koos, een hondje,… De mensen in deze verticale gevangenis wisten niet op voorhand wat hen in deze nieuwe situatie een voor-of nadeel zou opleveren. Ze kozen dus allen een voorwerp achter ‘de sluier der onwetendheid’. Maar in plaats van solidair te zijn met mensen met een minder nuttig voorwerp is het in deze situatie duidelijk ieder voor zich.
Heb jij ‘El Hoyo’ gezien? Wat betekende de film voor jou?
[1] Sabine Zwart, ‘El hoyo op Netflix: prijswinnende horrorfilm die oproept tot solidariteit,’ laatst geraadpleegd op 7 mei 2020, https://www.vpro.nl/cinema/lees/artikelen/specials/netflix/El-hoyo-op-Netflix-prijswinnende-horrorfilm-die-oproept-tot-solidariteit.html
Comments
Pingback: Vrije meningsuiting en kennis van de feiten – Futuur